نجوم
ستاره‌شناسی یکی از کهن‌ترین علوم است. منجمان قدیم با توجه به مکان خورشید در آسمان و وضعیت ستارگان، زمان را تعیین می‌کردند و به تنظیم تقویم و تعیین فصول و جهات می‌پرداختند. اخترشناسی با رشته‌هایی مانند فیزیک، شیمی، فیزیک حرکت و فضاشناسی فیزیکی ارتباط نزدیک دارد. ابزارهای ساده ستاره‌شناسی از همان ابتدا شناخته شده بودند و ستاره شناسان با استفاده از آنها آسمان شب را به دقت بررسی می‌کردند. با اختراع تلسکوپ، تغییر و تحول قابل توجهی در این رشته به وجود آمد و دوران ستاره شناسی جدیدی آغاز شد.
و اما علم هیئت یا علم فلک، نجوم سنتی است که بیشتر به مطالعه حرکات و جایگاه اجرام فلکی می‌پردازد. علم هیئت در حکمت قدیم از شاخه حکمت نظری و ریاضیات است. ریاضیات در حکمت نظری مشتمل حساب، هندسه، هیئت و موسیقی می‌باشد. حکمت نظری شامل بر حکمت الهی، ریاضیات و طبیعیات می‌باشد. این علم در حکمت شامل ستاره‌شناسی استدلالی و برهانی می‌باشد.
علم هیئت مبتنی بر قواعد متین ریاضی و قضایای رصین هندسی است که اگر محاسِبات به درستی انجام شود ، نتیجه محاسبه او مطابق واقعیت خواهد بود. این علم یک علم تجرربی است و مطابق ستارسناسی کلاسیک بوده، امّا احکام نجومی که از آن به به عمل آن را منجّم می‌گویند، و سلسله قواعدی است که از اوضاع کواکب، احوال عالَم و آدمیان و سعد و نحس ایام و نظائر آنها تحصیل می‌گردد.
فاز و منزل ماه
تماشا کردن ماه درخشان در آسمان شب برای همه ما لذت بخش است. وقتی که ماه کامل در آسمان دیده می‌شود با اشتیاق آن را نگاه می‌کنیم و به هم نشان می‌دهیم. تصویر ماه از روی زمین آنقدر زیباست که حتی در برخی فرهنگ‌ها مقدس شناخته شده و یا در برخی آیین‌ها پرستش می‌شود. در طول یک ماه قمری، حالت های مختلف ماه از روی زمین دیده می‌شود. گاهی فقط یک هلال باریک ماه دیده می‌شود و گاهی هم ماه کامل را در آسمان شب می‌بینیم. به این حالت های مختلف ماه اصطلاحاً فاز های ماه می‌گویند. فاز ماه یک اصطلاح نجومی است و منظور از آن تغییر شکل ماه به حالت های مختلف است. این تغییر حالت ها بر اساس تصویری که ما از سطح زمین دریافت می‌کنیم، تقسیم بندی می‌شوند.
ماه فلک خود را در مدت ۲۷ روز و ۷ ساعت و ۴۳ دقیقه می پیماید، و این دوره را دورهٔ نجومی ماه یا ماه نجومی یا ماه دوری می نامند، یعنی پس از تمام شدن آن ماه در ۲۷ یا ۲۸مین شب به همان ستاره ای می‌رسد که حرکتش از آنجا آغاز شده بود. از اینرو در ستاره شناسی اسلامی ۲۸ منزل قمر وجود دارد. در نجوم اسلامی مانند نجوم چینی، دائرةالبروج به بیست و هشت قسمت تقسیم شده و هر منزل دوازده درجه و شش هفتم درجه می‌باشد و در هر برج دو منزل و ثلث قرار می‌گیرد. با توجه به تساوی تقسیم بندی هر خانه (منزل) باید ۱۲ درجه و ۵۱ دقیقه و ۲۵٫۷۱۴ ثانیه قوسی باشد.
قمر در عقرب
عقرب هشتمین صورت از صورت‌های دوازدگانه آسمان است. در روایات از معصومین علیه سلام به نکوهش اعمال در زمان رویت ماه در صورت عقرب توجه بسیاری شده. اما با توجه به اختلافی که در بروج و صور فکی بوجود آمده بین علما اختلاف ایجاد شده که منظور این روایات به حضور ماه(قمر) در صورت فلکی است یا بروج.
در این بین نظر علامه حسن زاده آملی رحمت‌الله علیه که در زمان ما متبحر در علم هیئت و استاد این فن بودن، ملاک همان صورت فلکی است و دلائلی برای آن ذکر می‌کنند(رجوع کنید به کتاب ایشان با نام دروس فی المعرفه الوقت و القبله، درس 25)
اما در عین حال نظر ایشان به این است که در هر دو مورد یعنی هم برج و هم صورت فلکی از انجام امور مهمه چون مسافرت، ازدواج، معامله و نوشتن تعویذات اجتناب شود و این را مطابق با احتیاط می‌دانند.
موقیعت کواکب
کواکب هفتگانه با سرعتهای مختلف، در جهت توالی بروج و در طول دایرة البروج در حال حرکتند و همین امر موجب پیدایش حالات مختلفی در نحوه قرارگیری و موقعیت آنها در دایرة البروج نسبت به یکدیگر می شود به همین دلیل گاها دو کوکب در معرض دید یکدیگر قرار می گیرند و گاهی نیز هیچ دیدی به یکدیگر ندارند. زمانی که دو کوکب به یکدیگر ناظر (متصل) باشند نورشان نیز با یکدیگر آمیخته می‌شود و زمانی که نور دو کوکب با هم آمیخته شود طبع آنها نیز با یکدیگر ممتزج و مخلوط می گردد.
در نجوم اسلامی نظراتی مانند تسدیس و تثلیث را نظرات دوستانه (سودمند) و نظراتی مانند تربیع و مقابله را نظرات دشمنی (مضر) می‌دانند البته ماهیت یک نظر به طبع كواكب یعنی سعد و نحس بودن آنها نیز بستگی دارد یعنی نظرات دوستانه از سوی کواکب سعد دارای اثرات مثبت بیشتری نسبت به کواکب نحس بوده و نظرات دشمنی از سوی كواكب نحس دارای اثرات منفی بیشتری نسبت به کواکب سعد می‌باشد.
ساعات سعد و نحس کواکب
در احکام نجوم هفت سیاره اصلی وجود دارد که به هفت کواکب شهرت دارند و عبارتند از:
- مشتری
- شمس
- قمر
- مریخ
- عطارد
- زهره
- زحل
هر یک از کواکب هفت گانه دارای خاصیت نحس(بد و شر) و سعد(خیر و نیکو) هستند و هر روز هفته روز حکومتی یک کوکب است. علاوه بر حکومت هفتگی خود روزانه تقریبا یک ساعت به طور گردشی در طول روز هم حکومت دارند که به آن ساعت فلکی می‌گویند, برای مثال روز شنبه متعلق به سیاره زحل است و کل روز شنبه به این سیاره منتصب است اما با این حال تقریبا هر 1 ساعت از این روز یکی از هفت کوکب در حال حکومت می‌باشد.
باید بدانیم که ساعات هر روز به دو قسمت ساعات روز و ساعات شب تقسیم می‌شود و همچنین ساعات شب همیشه مقدم بر ساعات روز اتفاق می‌افتند. شروع ساعات شب از غروب آفتاب روز قبل تا زمان طلوع آفتاب می‌باشد و در ادامه ساعات روز از طلوع آفتاب همان روز تا غروب آفتاب همان روز خواهد بود.