بدانکه مسجد براثا از مساجد معروف و متبرّک است، و در بین بغداد و کاظمین در راه زائران واقع شده، ولى غالبا از فیض آن محروم بوده و با همه فضایل و شرافتى که براى آن نقل شده مورد بى‏اعتنایى است. حموى که از مورّخان سال ششصد است، در کتاب «معجم البلدان» گفته: براثا محله‏اى بود در طرف بغداد، در قبله کرخ، و در جنوب باب محول، و در آن مسجد جامعى بوده که شیعیان در آن نماز مى‏خواندند که خراب شده و نیز گفته: شیعیان ما از زمان راضى بالله خلیفه‏ عباسى، در آن مسجد جمع مى‏شدند، و سبّ [بدگویى] صحابه مى‏کردند ولى به دستور راضى بالله، ناگهان در آن مسجد ریختند، و هرکه را یافتند گرفتند و حبس کردند، و مسجد را خراب و با خاک یکسان کردند. شیعیان این خبر را به امیر الامراى بغداد» بحکم ما کافى «رساندند، او هم به تجدید بنا، و گسترش بناى مسجد، و محکم ساختن آن فرمان داد، و در بالاى مسجد اسم راضى‏ بالله را نوشت. پیوسته آن مسجد آباد و محّل اقامه نماز بود، ولى پس از سال چهارصدوپنجاه تا الآن معطّل مانده! براثا پیش از بناى بغداد روستایى بوده، که گمان مردم آن است که حضرت امیر مؤمنان علیه السّلام در زمانى که به جنگ‏ خوارج نهروان مى‏رفت گذارش به آن‏جا افتاد، و در مسجد جامع مذکور نماز خواند، و در حمّامى که در آن روستا بود وارد شد. «براثا» منسوب به او شعیب براثى عابد است، و او نخستین کسى بود که در «براثا» در کوخى [یعنى خانه‏اى که از نى ساخته بود] ساکن شد، و در آن کوخ خدا را عبادت مى‏کرد، تا دخترى از اولاد مستوفیان بزرگ که تربیت‏شده قصرها بود، گذارش‏ به کوخ او افتاد، همین که به ابو شعیب افتاد و حال او را دید، از آن حال معنوى بسیار لذّت برد، و جذبه‏ ابو شعیب او را در ربود، به اندازه‏اى که پاى‏بند او شد، به ناچار نزد آن عابد زاهد آمد و گفت: مى‏خواهم خادم‏ تو باشم، گفت: مى‏پذیرم به شرط اینکه از این شک و هیبئت خارج شوى، آن سعادتمند پذیرفت و از آنچه در اختیار داشت چشم پوشید، و آراسته به لباس عابدان شد. ابو شعیب او را به همسرى برگزید، همین که آن‏ دختر وارد کوخ شد، قطعه حصیرى دید، که ابو شعیب آن را براى حفظ خویش از رطوبت زمین زیر بدن خود انداخته بود، دختر گفت: من نزد تو نخواهم ماند، مگر وقتى که این قطعه حصیر را از زیر خود دور اندازى، زیرا از تو شنیدم که مى‏گفتى زمین‏ مى‏گوید:

یَا ابْنَ آدَمَ تَجْعَلُ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ حِجَابا وَ أَنْتَ غَدا فِی بَطْنِی

پسر آدم بین من و خود حجاب قرار مى‏دهى، و حال آنکه فردا در شکم من خواهى بود

ابو شعیب آن حصیر را دور انداخت و آن دختر چند سالى نزد او ماند و با هم به بهترین وجه عبادت مى‏کردند، تا از دنیا رخت بربستند. مؤلّف گوید: ما د رکتاب «هدیة الزائرین» تعدادى از روایاتى را که در فضیلت این مسجد شریف است ذکر کردیم‏ و گفتیم: از مجموع این اخبار چند فضیلت براى این مسجد به دست مى‏آید که اگر هریک از آنها در هر مسجد باشد، سزاوار است انسان کوله‏بار خود برگیرد، و س ختى راه را به جان بخرد، تا به فیض نماز و دعاى در آن نائل و بهره‏مند شود: اول: حق تعالى مقرّر فرموده که در آن زمین فرو نیاید، هیچ رهبرى با لشگرش جز پیغمبر یا وصى او. دوم: خانه حضرت مریم سلام الله علیهها است. سوم: زمین حضرت عیسى علیه السّلام است. چهارم: اینکه چشمه‏اى در آنجاست که براى حضرت مریم سلام الله علیها ظاهر شده. پنجم: ظاهر ساختن حضرت امیر علیه السّلام آن چشمه را به اعجاز خویش. ششم: بودن سنگ سپید متبرکى که مریم سلام الله علیها حضرت‏ عیسى علیه السّلام را در آن محل بر آن سنگ نهاده بود. هفتم: بیرون آوردن امیر مؤمنان آن سنگ را با اعجاز و نصب آن‏ به سمت قبله، و خواندن نماز به سوى آن. هشتم: اینکه حضرت امیر مومنان علیه السّلام و دو نوباوه او حضرت مجتبى و سید الشهدا علیهم السّلام‏ در آن مکان نماز بجا آوردند. نهم: توقف امیر مؤمنان علیه السّلام به مدت چهار روز در آنجا، نماز خواندند. یازدهم: اینکه قبر پیامبرى‏ در آنجا است. و شاید آن پیامبر حضرت یوشع باشد، که شیخ مرحوم فرموده: قبرش در خارج کاظمین در قبله مسجد براثاست. دوازدهم: برگشتن آفتاب براى حضرت امیر علیه السّلام در آنجا. با این شرافت و فضیلت، و بروز آیات الهى‏ و معجزات حیدرى در آن مکان، معلوم نیست از هزار نفر زائر یکى هم به آنجا برود، با اینکه مسجد سر راه آنان است و به کرّات از آنجا عبور مى‏کنند، و اگر به طور اتفاق کسى بخواهد آن مواهب را درک کند، چون به آنجا برسد و ببیند در مسجد بسته است، از دادن اندکى پول، براى بازکردن آن دریغ مى‏کند، و خود را از این همه مواهب بزرگ محروم‏ مى‏کند، و حال آنکه گاهى براى تماشاى بغداد، و عمارات ستمگران پولهاى گزافى مى‏پردازند. چه رسد به پرداخت‏ پولهاى بسیارى که براى تنوع در معاش و خرید اجناس نحس نجس یهودیان بغداد، که گویا این مصارف سنگین، و خرجهاى فوق العاده، و پرداختهاى اضافى، از شرایط کامل شدن زیارت بیشتر زائران است و الله المستعان!